Het voedsel dat wij hier elke dag op tafel zetten, heeft impact op de rest van de wereld. Hoe meer wij kiezen voor een duurzaam en gezond voedingspatroon, hoe beter we zorgen dat er nu en in de toekomst voldoende gezond voedsel is voor de groeiende wereldbevolking. Duurzaam en gezond eten klinkt voor sommigen misschien als duur en ingewikkeld. Als voedingsdeskundige weet je natuurlijk dat je al een heel eind kunt komen met verse groenten, fruit en… volkorenbrood!

Beter eten voor onszelf en voor de planeet

Dat ons voedselpatroon gezonder én duurzamer moet worden, is geen geheim. Als we doorgaan zoals nu, kunnen we een toename verwachten van het aantal voedingsgerelateerde ziekten – zoals diabetes type 2 – en worden internationale klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen in de komende decennia niet gehaald. Maar wat zijn dan de grootste ‘boosdoeners’? Als het gaat om de milieubelasting door uitstoot van broeikasgassen zijn dat vlees en kaas. Bij brood en graanproducten is die belasting juist relatief laag en vergelijkbaar met die van groenten en fruit. En dat terwijl brood en graanproducten juist rijk zijn aan belangrijke voedingsstoffen, zoals koolhydraten, vezels en eiwitten. Deze voedingscategorie is dan ook essentieel als het gaat om de verschuiving naar een duurzamer voedselsysteem waarin we onze koolhydraten en eiwitten veel meer uit plantaardige bronnen halen. Zoals dat ook wordt onderstreept in het Planetary Health Diet – gepubliceerd door de EAT Lancet Commission.

Tabel 1. Gemiddelde broeikasgasemissies (kg CO2 eq/kg product) van verschillende voedingsmiddelen in de Nederlandse voeding. Bron: RIVM, 2020.

Wat weet de consument al?

Zowel wereldwijde als nationale autoriteiten, waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie en de Hoge Gezondheidsraad, benadrukken dat volkoren granen een belangrijk onderdeel zijn binnen een duurzaam en voedzaam voedingspatroon. Naast noten, peulvruchten, fruit en groenten, kleine hoeveelheden ei, zuivel, kip en vis en weinig rood vlees. Een kleine meerderheid van de Belgen is zich daarvan bewust: 62% (Nederlandstalig 69%, Franstalig 53%) is het ermee eens dat brood duurzaam is en 55% (Nederlandstalig 59%, Franstalig 50%) beaamt dat het plantaardig is. Dat betekent echter ook dat zo’n 45% het zich nog niet realiseert. Het bijbrengen van kennis hierover kan dus veel winst opleveren.

De feiten op tafel

Binnen het huidige Europese voedingspatroon komt een derde van onze energie uit granen. Tegelijkertijd is de milieubelasting van de graanproductie laag: slechts 10% van de broeikasgasemissies en 15% van het totale landgebruik. Even vergelijken: de productie van vlees veroorzaakt ruim 33% van de broeikasgasemissies en 50% van het landgebruik! Ook onderzoek van Wei & Davis (2021) laat zien dat granen gezondheids- en duurzaamheidsvoordelen kunnen opleveren. Zeker als het gaat om volkoren. Zo onderzochten zij de impact van het consumeren van meer volkoren granen op het milieu en op de inname van de voedingsstoffen eiwit, ijzer en zink. Duidelijk blijkt dat het verhogen van het aandeel volkoren tot 50% van de totale graanconsumptie een positief effect heeft op de inname van voedingsstoffen: +7% eiwit, +37% ijzer, +42% zink. Ook is er een kleine positieve invloed op de milieubelasting. Volkoren granen verdienen dus meer aandacht als het gaat om gezonde verduurzaming.

Volkoren: voedzamer én duurzamer dan witbrood

Door het efficiënte gebruik van de hele graankorrel zit volkorenbrood vol voedingsstoffen. Naast de bekende koolhydraten en vezels bevat het ook plantaardige eiwitten en een scala aan vitamines, mineralen en bioactieve stoffen. Dankzij die hoge dichtheid aan voedingsstoffen is volkorenbrood ideaal in onze huidige leefstijl waarin we weinig bewegen. Ook op duurzaamheid scoort volkoren goed. Vergelijk je bij wit en volkoren tarwebrood de levenscyclusanalyse de milieubelasting van een product over de hele levenscyclus), dan blijkt volkoren tarwebrood de aarde minder op te warmen en beter te scoren op factoren als landgebruik, bodemverzuring en zoetwatervermesting. Vergeleken met wit tarwebrood heeft volkoren tarwebrood dus een kleinere CO2- voetafdruk, een minder milieubelastende levenscyclus én een gunstiger effect op de gezondheid.

Een volkoren boterham met…?

Volkorenbrood is gunstig voor de gezondheid en heeft een lage footprint. Brood wordt echter meestal niet zonder beleg gegeten. Kaas, vleeswaren en eieren maken de milieu-impact van de traditionele broodmaaltijd een stuk hoger. Om een maaltijd met volkoren nog duurzamer te maken zijn gelukkig steeds meer combinaties mogelijk met beleg op basis van groenten, fruit, noten en peulvruchten.

Op naar vaker volkoren!

Volkorenbrood is gezond, duurzaam en niet te vergeten heel smaakvol! Een verhaal dat overgebracht moet worden naar de consument, op een praktische manier. Normen als “200g fruit” en “minstens 300 gram groenten” klinken bekend. Minstens 125 gram volkoren per dag hoort in het rijtje. Alleen is het niet altijd eenvoudig om die hoeveelheden naar het bord te vertalen en er goede eetgewoonten van te maken. Met de Blik op Volkoren (24 oktober) werd het voorstel gelanceerd voor de introductie van de norm “minstens 3 sneetjes volkoren per dag”. Dat is ook een duidelijker handvat voor uw cliënt dan 125 gram. Op naar vaker volkoren, voor iedereen! Kijk voor meer informatie over de Blik op Volkoren, wetenschappelijke informatie en handige tools voor in de praktijk op www.professionals.broodengezondheid.be.

Factsheet Volkoren Broodnodig voor een duurzame toekomst

Bronnen:

Clark, M., Springmann, M., Rayner, M., Scarborough, P., Hill, J., Tilman, D., ... & Harrington, R. A. (2022). Estimating the environmental impacts of 57,000 food products. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(33), e2120584119.

Hoge Gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor de Belgische volwassen bevolking met een focus op voedingsmiddelen - 2019. Brussel: HGR; 2019. Advies nr. 9284.

P.L. Weegels (2019), The Future of Bread in View of its Contribution to Nutrient Intake as a Starchy Staple Food. Plant Foods Hum Nutr. DOI 10.1007/s11130-019-0713-6.

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Eet en drinkt Nederland volgens de Richtlijnen Schijf van Vijf? 2020.

Scientific report (2018) on carbohydrates with special reference to bread, environmental performance of bread and its consumption, goodies from whole grain and health concerns over cereals. Authors: Professor Jan Delcour (KU Leuven), Emeritus Professor Fred Brouns (University Maastricht), Emeritus Professor Frans Kok (University Wageningen), Jan-Willem van der Kamp (TNO), Hélène Alexiou (Institut Paul Lambin), Lut Van Lierde (Sensitive Nutrition) Hans Blonk (Blonk Consultants).

WholEUGrain 2021.Whole Grain: definition, evidence base review, sustainability aspects and considerations for a dietary guideline. Lourenço S (Ed.). WholEUGrain: Copenhagen.

Wei, D., & Davis, K. F. (2021). Culturally appropriate shifts in staple grain consumption can improve multiple sustainability outcomes. Environmental Research Letters, 16(12), 125006.

Willett, W., Rockström, J., Loken, B., Springmann, M., Lang, T., Vermeulen, S., ... & Murray, C. J. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT-Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447-492.

GfK, in opdracht van NBC. Kennis, houding en gedragonderzoek. Mei 2022